σπιναλονγκα
Μετά το τέλος του τέταρτου Βενετοτουρκικού πολέμου, η Κρήτη καταλήγει να είναι η τελευταία ενετική αποικία στην ανατολική Μεσόγειο, οπότε και αναπόφευκτα συγκεντρώνει όλο το ενδιαφέρον.
Η πτώση της Κύπρου συντελεί στην κατασκευή του κάστρου της Σπιναλόγκας, ενώ η επιλογή της θέσης του δεν γίνεται τυχαία. Ο κόλπος της Ελούντας φαίνεται ιδανικός για την απόβαση των Οθωμανών και επιπλέον πάνω στο νησάκι υπάρχουν ήδη τα ερείπια ενός αρχαίου φρουρίου οι πέτρες των οποίων μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τις ενετικές οχυρώσεις. Το όνομα Spinalonga προέρχεται από τις ενετικές λέξεις Spina και Lunga, δηλαδή Μακρύ Αγκάθι. Ακόμα, για το νησί της Σπιναλόγκας έχουν γραφτεί δεκάδες βιβλία με αξιοσημείωτο το best-seller της Βρεταννίδας συγγραφέως Victoria Hislop με τιτλό “Το Νησί”. Το βιβλίο εξιστορεί μια πολύπαθη ιστορία αγάπης και ανθρώπινου πόνου που εκτυλίσεται κατά τα έτη 1940-44. Από το 2000, οι τοπικές αρχές και ο δήμος καταβάλουν προσπάθειες να συμπεριληφθεί η Σπιναλόνγκα στην λίστα των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.
ΑΛΥΚΕς
Οι Αλυκές βρίσκονται στα ανατολικά του Σχίσματος στο δυτικό τμήμα της Αρχαίας Ολούς και αποτελούν μνημείο τοπικής ιστορίας και πολιτισμού.
Για επτά συνεχείς αιώνες οι Αλυκές της Ελούντας διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο στην ιστορία της περιοχής και στην επιβίωση του πληθυσμού της. Η υψηλή περιεκτικότητα των νερών του κόλπου σε αλάτι και οι ευνοϊκές κλιματολογικές συνθήκες του τόπου -μακρές περίοδοι ηλιοφάνειας και τοπικοί άνεμοι- ήταν οι λόγοι για τους οποίους οι Βενετοί τον 13ο αιώνα δημιούργησαν τις Αλυκές της Ελούντας. Τα γνωστά “τηγάνια” παρήγαγαν αλάτι υψηλής ποιότητας, που την δεκαετία του 1960 εκτόξευσαν την τοπική παραγωγή σε χίλιους τόνους. Το αλάτι ήταν είδος κρατικού μονοπωλίου και φυσικά σημαντικό προιόν της καθημερινής ζωής, καθώς ήταν το μόνο διαθέσιμο μέσο για την συντήρηση τροφίμων. Επίσης, οι Αλυκές έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην διατροφή και την επιβίωση των κατοίκων της Ελούντας σε καιρούς ειρήνης, αλλά ακόμα περισσότερο σε περιόδους φτώχειας και αναταραχών. Σήμερα αποτελούν ένα μοναδικό οικοσύστημα, ένα φυσικό εκκολαπτήριο ψαριών και καταφύγιο διαφόρων ειδών αποδημητικών πτηνών. Τα τελευταία χρόνια γίνονται προσπάθειες για την κατασκευή Μουσείου Αλατιού και Ακονιών στην περιοχή Χιόνα, όπου κατά το παρελθόν αποθηκεύονταν η τοπική παραγωγή αλατιού.
ΑΝΕΜΟΜΥΛΟΙ
Οι ανεμόμυλοι αποτελούν μια αξιοσημείωτη εφεύρεση και έναν επιτυχημένο οικολογικό τρόπο εκμετάλλευσης της ανεξάντλητης δύναμης του ανέμου.
Κατά το παρελθόν χρησιμοποιήθηκαν εξόχως για την παραγωγή αλευριού, το κύριο συστατικό για το πιο βασικό προιόν διατροφής, το ψωμί. Σε περιοχές όπου δεν υπήρχαν πηγές, όπως ο Άγιος Νικόλαος και η Ελούντα, κατασκευάστηκαν πολλοί ανεμόμυλοι, οι οποίοι παρέμειναν σε λειτουργία έως ότου ο οικισμός εγκαταλείφθηκε το 1690-1715. Οι ανεμόμυλοι κτίζονταν στα Μυλοτόπια, δηλαδή σε προσήνεμες περιοχές όπου έπνεαν ισχυροί ανέμοι. Στην Ελούντα, τα «Μυλοτόπια» συναντώνται στις περιοχές Πόρος, Πινές και στα ανατολικά των Κάτω Πινών.
παλαιοχριστιανικη βασιλικη
Η Παλαιοχριστιανική Βασιλική στην περιοχή Πόρος αποτελεί μέρος του αρχαιολογικού χώρου της Αρχαίας Ολούς.
Κατά την διάρκεια των ανασκαφών για το άνοιγμα του Καναλιού (1897-98), ο γαλλικός στρατός πραγματοποίησε ανασκαφές στην περιοχή, όπου και αποκαλύφθηκε ένα τμήμα του μωσαϊκού. Το γεγονός ότι για την κατασκευή της Βασιλικής χρησιμοποιήθηκαν επιγραφές της Αρχαίας Ολούς, αποδεικνύει ότι στο ίδιο μέρος στεγάζονταν κατά το παρελθόν το διοικητικό κέντρο της Ολούς ή ο ναός της θεάς Βριτομάρτη ή του Ταλλαίου Δία. Εικάζεται οτί από εκεί, οι πρώτοι Χριστιανοί χρησιμοποίησαν τα προυπάρχοντα υλικά και τις πέτρες για την κατασκευή της Βασιλικής. Μεταγενέστερα κατά την διάρκεια του 16ου αιώνα, το οικοδομικό υλικό από την Βασιλική και την αρχαία Ολούς χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή του φρουρίου της Σπιναλόγκας.
το καναλι
Κατά την τελευταία Κρητική επανάσταση (1897-98), ο νόμος και η παύση των εχθροπραξιών στις περιοχές του Μεραμπέλλου και της Σητείας επιβλήθηκαν από τον γαλλικό στρατό.
΄Ενα σώμα του, εγκαταστάθηκε στο νησί της Σπιναλόνγκας υπό την ηγεσία του καπετάνιου Emile-Amedee Dupourque. Ο γαλλικός στόλος υπό τον Ναύαρχο Edouard Pottier αγκυροβολεί σε έναν μικρό όρμο στα ανατολικά του Πόρου, από όπου περιπολεί τον κόλπο του Μεραμπέλλου και την θάλασσα μέχρι την Σητεία. Κατά την διάρκεια της παραμονής τους ο γαλλικός στρατός αποφασίζει να σκάψει το μικρό τμήμα γης που συνδέει την χερσόνησο με την Ελούντα, μετατρέποντάς την χερσόνησο ουσιαστικά σε νησί. Ο κύριος εμπνευστής του σχεδίου ήταν ο Dupourque, ο οποίος σε συνάντηση του με τον Μιχάλη Σφακιανάκη στη Νεάπολη Λασιθίου εξήγησε την σημασία της κατασκευής του καναλιού για μεταφορικούς λόγους. Συνεπώς το έργο ξεκίνησε στις 27 Φεβρουαρίου 1897 και ολοκληρώθηκε την άνοιξη του επόμενου έτους. Η κατασκευή του καναλιού μήκους 170 μέτρων και πλάτους 8 μέτρων, σήμανε την ένωση του κόλπου της Ελούντας με τον κόλπο του Μεραμπέλου και την μείωση της διάρκειας της θαλάσσιας διαδρομή προς τον Άγιο Νικόλαο κατά 4 ναυτικά μίλια. Μέχρι το 1955 οπότε και κατασκευάτηκε ο δρόμος προς τον Άγιο Νικόλαο, αυτός ήταν ο μόνος τρόπος επικοινωνίας. Ακόμα το 1935, χτίστηκε μια μικρή ξύλινη γέφυρα που διευκόλυνε την διέλευση των κατοίκων της περιοχής προς την γη τους στην άλλη πλευρά του χωριού. Η συχνή φθορά της γέφυρας από την αλμύρα της θάλασσας και η ανάγκη διέλευσης αυτοκινήτων ήταν ο λόγος που το 1962 κατασκευάστηκε η τσιμέντενια γέφυρα που υπάρχει ακόμα και σήμερα, περίπου 40 μέτρα βόρεια της παλιάς ξύλινης γέφυρας.
η βυθισμενη αρχαια ολους
Όπως έχουν δείξει πολλές ανασκαφές, η περιοχή της Ελούντας κατοικείται από την μινωική εποχή.
Η Ολούς, η αρχαία πολή που είναι χτισμένη στην περιοχή του Πόρου, αποτελούσε μια από τις εκατό πιο σημαντικές πόλεις της αρχαίας Κρήτης. Η Αρχαία Ολούς ήκμασε κατά την αρχαίοτητα, την κλασική ελληνιστική και ρωμαϊκή εποχή. Σήμερα ένα μεγάλο μέρος της αρχαίας Ολούς βρίσκεται βυθισμένο, λίγο έξω από την εκκλησία της Ανάληψης στον Πόρο. Οι κάτοικοι της Ολούς ανέπτυξαν αξιόλογο πολιτισμό ενώ ασχολήθηκαν επαγγελματικά με το θαλάσσιο εμπόριο, την επεξεργασία οστράκων murex, από τα οποία εξήγαγαν χρώματα και βαφές καθώς επίσης και με την κατασκευή και το εμπόριο πετρωμάτων. Αρχαιολογικά ευρήματα της Ολούς βρίσκονται στα μουσεία του Αγίου Νικολάου, του Ηρακλείου, του Λούβρου, καθώς και στην αρχαιολογική συλλογή της Νεάπολης.
Όλες οι παραπάνω ιστορικές πληροφορίες αντλήθηκαν από το βιβλίο του Δρ. Μανόλη Μακράκη, Elounda-Agios Nikolaos, Spinalonga, Their History, 2011
